Rozliczenie z teraźniejszością – „La Traviata” z Covent Garden, 2019

Pracując nad trochę większymi projektami, pomyślałem, że niezłym pomysłem byłoby przejrzenie co bardziej współczesnych, głośnych spektakli. Dlaczego? Z trzech powodów. Po pierwsze, część Czytelników zwróciła mi uwagę, że dobrze bym od czasu do czasu rzucił okiem na to, co oferuje współczesna opera. Po drugie, w ostatnich latach nie poświęcałem dostatecznie dużo uwagi londyńskiej operze, a ta przecież ma swoją renomę. Po trzecie, nie tylko masa esejów internetowych wpłynęła na zmianę moich muzycznych przekonań – odcięcie od współczesnych spektakli na pewno zrobiło swoje. Byłem więc ciekaw co się stanie, gdy po 18. miesiącach starannego studiowania starej szkoły, sięgnę po coś całkiem nowego.

Szukając czegoś „głośnego” i powszechnie chwalonego, natrafiłem na spektakl „La Traviaty”, który doczekał się nawet wydania na DVD – co oznacza, że to już przynajmniej trzecie wydanie produkcji Richarda Eyre (wcześniej opublikowano wersje z Gheorghiu i Fleming, spektakl z Gimadievą chyba nie doczekał się płyty). Z nazwisk zaciekawiła mnie Ermonela Jaho (jedna z ulubienic pana Pappano – niestety, nie dyrygował tym spektaklem) i Placida Domingo (liczącego tu 78 wiosen).

I jak wypadło moje spotkanie z operową teraźniejszością?

Inscenizacja pana Eyre jest chyba dość dobrze znana, jednak dla przyzwoitości przypominam. To ładna, bardzo kameralna produkcja, zgodna z założeniami kompozytora. Co prawda jest dość statyczna – akt I toczy się wokół jednego pokoju, sceny wiejskie nie grzeszą przestrzenią, a druga scena aktu II wygląda ładnie, choć „wielki bal” prezentuje się raczej skromne (akt III jest oczywiście skrajnie kameralny, ale tu ciężko wyobrazić sobie coś innego). I w zasadzie to mi nie przeszkadza. Nie jest to widowiskowa „La Traviata”, którą będziecie pamiętać przez dekady, jednakże wszystko jest spójne, starannie przygotowane (bardzo ładne oświetlenie) i zgodne z epoką libretta. Tak więc rozumiem dlaczego ta produkcja zagościła w Covent Garden na już prawie 30 lat.

Obsada drugoplanowa „La Traviaty” nie należy do przesadnie istotnych (w porównaniu np. do „Rigoletta”), ale zawsze warto wspomnieć chociaż dwa słowa. Tego wieczora – było bardzo źle. Na pewne wyróżnienie zasługuje Jeremy White w roli markiza. Cała reszta prezentowała poziom od ledwie przeciętnego do fatalnego, ze szczególnym uwzględnieniem jednego z najgorszych Gastonów jakich słyszałem (Thomas Atkins).

Placido Domingo od jakiegoś czasu coraz częściej pojawia się na koncertach i galach, a coraz rzadziej na deskach teatrów operowych. I, zważywszy na jego wiek, ciężko się dziwić. Tym niemniej, bardzo byłem ciekaw co sobą zaprezentuje w tak później jesieni swej kariery. I wyszło średnio: wokalnie bywa ładnie i w stosunku do reszty (o tym za chwilę) mam wrażenie, że słucham kogoś, kto wie na czym polega śpiew operowy, jednak słychać, że wieku już nie oszuka. Jest bardzo dużo siłowania się z rolą, zdarzają się problemy z kontrolą oddechu, góra bywa rozwibrowana… Jednak to wciąż Domingo i zarówno aktorsko, jak i pod kątem „zatracenia się” w roli potrafi zaskarbić sobie miłość widowni.

Istnieje jeszcze jedna przyczyna, dla której nie jestem w stanie ocenić hiszpańskiego śpiewaka negatywnie – bo o ile jego występ jest daleki od doskonałości, to przy młodej parze śpiewającej Wiolettę i Alfreda wypada niczym Titta Ruffo.

Uff… zanim zacznę pisać o Ermoneli Jaho, trzy ważne kwestie. Po pierwsze, zdaję sobie sprawę, że ten blog przeszedł długą drogę. I wiem, że wiele lat temu, gdybym trafił na ten spektakl, aż ścigałbym się z samym sobą nad wymyślaniem kolejnych cynicznych komentarzy na temat tego, jak bardzo źle się bawiłem. Mam już jednak swoje lata i chyba trochę złagodniałem, zatem ograniczę się do samych merytorycznych problemów. Druga rzecz, bardzo chciałem znaleźć jakikolwiek pozytyw i wydaję mi się, że znalazłem – mianowicie, primadonna dość dobrze prezentuje wizję reżysera co do kreacji Wioletty. To postać mocno melodramatyczna, od początku aktu I skazana na klęskę, znaczniej bardziej niedomagająca niż jej koleżanki z innych teatrów. Dla mnie jest zdecydowanie zbyt „nieludzka” i „telenowelowa”, ale muszę się zgodzić, że bardzo ładnie łączy się to z ogólną koncepcją całej inscenizacji.

I jeszcze jeden drobiazg – ja rozumiem i nawet szanuję koncepcję, że Wioletta nie musi brzmieć „ładnie”. Tak jak przy późniejszych spektaklach Magdy Olivero nie narzekam na ową brutalność i „autentyczność” jej głosu. Tylko przewaga dawnej primadonny polega na tym, że tam tego głosu było zdecydowanie więcej… No i był podparty odpowiednią techniką. Tym bardziej, że rola Wioletty nie wymaga wielkiego głosu. Wszak wśród sławnych primadonn, które wzięły się za tę postać znajdziemy liczne soprany koloraturowe (Patti, Melba, Moffo).

Mając więc w pamięci dobre recenzje ze spektaklu, fakt, że Wioletta może mieć głos wagi piórkowej i nie musi brzmieć „ładnie”, spodziewałem się przynajmniej czegoś przyzwoitego. A było gorzej niż źle. Gdybym miał skwitować kreację pani Jaho jednym stwierdzeniem, posłużyłbym się uwagą Montserrat Caballe z jednego warsztatu wokalnego: Ja nie chcę słyszeć powietrza, ja chcę usłyszeć głos! Mówiąc krótko, albańska sopranistka zażyna się wokalnie, śpiewając poza skalą i tym, co zapisane w nutach (Anglicy mają ładne określenie out of pitch, które nie bardzo wiem, jak przetłumaczyć). Głos jest szary i pozbawiony barw, do tego zwyczajnie za słaby by poprawnie zaintonować rozpacz, radość i niemoc.

I ja rozumiem, że to może być pomysł interpretacyjny, by z Wioletty zrobić dość jednowymiarową, bezbarwną marionetkę losu (skoro i tak już umiera na gruźlicę, to może spróbować wszystkich zadowolić, przez co traci własną tożsamość), ale to też trzeba umieć sprzedać widowni. A prawda jest taka, że granie na bardzo wąskim zakresie emocjonalnym jest o wiele trudniejsze od operowej „śmierci i zniszczenia”. Albo pani Jaho nie ma techniki, która pozwala jej poprawnie zaśpiewać rolę albo aktorsko rzuciła się z motyką na Słońce i sromotnie przegrała. Choć patrząc na to, że w duecie z 78-letnim Domingo o wiele wyraźniej i donośniej słychać legato wiekowego solisty niż śpiewającą „normalnie” primadonnę, to stawiam na problemy techniczne.

Do tego małego i brzydkiego głosu dochodzą inne kwestie – bardzo zła kontrola oddechu, szczekliwe, przedłużone vibrato, wymuszony i źle rozwinięty dół rejestru. Nie wiem, czy primadonna brała lekcje u Yannicka Nezet-Seguina, ale czuć tu wypaczoną szkołę wokalną kanadyjskiego dyrygenta: niektóre dźwięki primadonny są brane w taki sposób, jakby chciała je jeszcze pomniejszyć. Mam wrażenie, że gdyby nie fakt, iż spektakl był nagrywany (a więc całość nagłośniono) to moglibyśmy mieć poważne problemy z tym, by sopranistkę w ogóle usłyszeć…

By zakończyć ciut optymistyczniej – z kwestii wokalnych mogę pochwalić primadonnę za jeden drobiazg. Cieszę się, że w Sempre libera nie atakowała górnych tonów piszcząc jak mysz, jak ma to w zwyczaju wiele współczesnych sopranistek.

Sopranistce towarzyszy Charles Castronovo. Właściwie nie wiem, co mam napisać – nie jestem pewien, czy jest tu cokolwiek do chwalenia. Zaczynając od tego, że jego głos jest równie (jeśli nie bardziej) ubogi w barwy, do tego skrzekliwy i szczekający. Jeśli chodzi o rejestr, to właściwie wszystko leży z powodu maleńkiego, nawet już nie operetkowego głosu. W sumie szczęściem w nieszczęściu jest to, że w kwestii aktorstwa tenor jest równie bezbarwny. I wiem – Alfredo nie jest najważniejszą postacią tego dramatu i byłoby wręcz źle, gdyby przysłonił primadonnę, ale są jakieś granice nudziarstwa.

Właściwie nawet nie wiem co mam myśleć o dyrygencie – ponieważ nie znam zakresu wpływów pana Antonello Manacordy w Londynie, to nie mam pojęcia, czy kazano mu poprowadzić spektakl z tymi solistami bez żadnych uwag, czy sam uznał, że wszystko gra. Skłaniam się ku tej pierwszej teorii – widać, że dyrygent dwoi się i troi, by soliści zaprezentowali cokolwiek. Niestety, z tego powodu orkiestra ogranicza się do skromnego akompaniamentu, nawet nie próbując wejść w dialog z solistami – po prostu kapelmistrz wie, że istnieje spore ryzyko, iż orkiestra mogłaby całkowicie zagłuszyć śpiewaków.

Jakie mam wrażenia po pierwszym od dawna spektaklu operowym we współczesnym wydaniu? Wśród trzech gwiazd wokalnych najlepszy jest 78-letni tenor śpiewający rolę barytonową. To nie jest dobra prognoza na przyszłość.

Jeśli uważacie, że przegapiłem jakiś świetny albo przynajmniej głośny spektakl ostatnich lat, chętnie posłucham. Mimo wszystko, chcę wierzyć, że po prostu miałem pecha.

Pozdrawiam i życzę bardziej udanych przedstawień.